|
Czy to rewolucja ?
Refluks w żyłach mózgu i rdzenia kręgowego jako potencjalna przyczyna stwardnienia rozsianego
Streszczenie Niniejszy artykuł poglądowy omawia aktualny poziom wiedzy dotyczącej anatomii i fizjologii krążenia żylnego u osób zdrowych oraz chorych ze stwardnieniem rozsianym. Mechanizm wyzwalający reakcję autoimmunologiczną u chorych ze stwardnieniem rozsianym jest niejasny. Nieoczekiwanie, niedawno odkryto, że schorzenie to może być zaburzeniem hemodynamicznym, ponieważ u chorych stwierdza się zwężenia w zewnątrzczaszkowych żyłach drenujących ośrodkowy układ nerwowy: żyle nieparzystej i żyłach szyjnych wewnętrznych. Takich zmian w żyłach nie stwierdzono w grupie kontrolnej zdrowych osób. Tak więc, przynajmniej w niektórych odmianach anatomicznych, leczenie chirurgiczne mogłoby być stosowane w leczeniu stwardnienia rozsianego. Należy mieć nadzieję, że hemodynamiczne podejście do stwardnienia rozsianego może rozpocząć nowy okres w badaniach nad tym schorzeniem. Ponadto, przedstawiono hipotezę, że nieprawidłowy wsteczny przepływ w żyłach mózgu i rdzenia może zwiększać ekspresję cząsteczek adhezyjnych w śródbłonku naczyniowym. To z kolei może prowadzić do przerwania ciągłości bariery krew-mózg, a w tych warunkach może dochodzić do ataku autoimmunologicznego przeciw komórkom zawierającym mielinę.
W niniejszym artykule przedstawiono aktualny poziom wiedzy dotyczący anatomii i fizjologii krążenia żylnego w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, opisano zaburzenia żylne występujące u chorych ze stwardnieniem oraz przedstawiono prawdopodobne mechanizmy inicjujące reakcję autoimmunologiczną w przypadku refluksu żylnego w obrębie żył mózgowych.
Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego charakteryzującą się obecnością licznych ognisk (tzw.plak) objętych procesami zapalenia i demielinizacji. Pomimo 150 lat badań nad tą jednostką chorobową, jej rzeczywista przyczyna pozostaje nieznana. Trudno wymienić czynnik etiologiczny, którego by nie podejrzewano o inicjowanie stwardnienia rozsianego [44]. Między innymi przypuszczano, że choroba ta jest wywołana przez: czynniki środowiskowe (klimat, zanieczyszczenia lub toksyny), drobnoustroje (np. bakteria Chlamydia pneumo-niae lub wirus Epsteina-Barra), priony, czynniki genetyczne, procesy immunologiczne oraz zaburzenia integralności bariery krew-mózg [20, 23, 44]. Obecnie powszechnie panuje pogląd, że stwardnienie rozsiane jest schorzeniem autoimmunologicz-nym, jednak mechanizm wywołujący atak limfocytów przeciw antygenom ośrodkowego układu nerwowego pozostaje niejasny. Oprócz tego, ważnym zjawiskiem towarzyszącym stwardnieniu rozsianemu jest przerwanie ciągłości bariery krew-mózg, jednak - podobnie jak w przypadku procesu autoimmunologicznego -przyczyna tego zaburzenia jest nieznana [19].
Jednak nieoczekiwanie niedawne odkrycia sugerują, że prawdziwą przyczyną stwardnienia rozsianego może być nieprawidłowe krążenie w żyłach drenujących mózg i rdzeń kręgowy. W tym miejscu należy wspomnieć, że już słynny francuski lekarz Charcot w 1868 roku opisał, że ogniska stwardnienia rozsianego lokalizują się wokół naczyń żylnych, jednak, podobnie jak całe pokolenia późniejszych neurologów, zlekceważył te obserwacje [71]. W ciągu następnego półtorawiecza kilku badaczy zaobserwowało związek stwardnienia rozsianego z układem żylnym, jednak prace te pozostawał)' poza głównym nurtem badań nad tą jednostką chorobową. W 1916 roku Dawson opisał ogniska stwardnienia rozsianego zlokalizowane w sąsiedztwie komór mózgowych i rozciągające się wzdłuż żył mózgowych [13]. W1947 roku amerykański okulista Rucker stwierdził cechy zapalenia wokół żył siatkówki u około 10—20% chorych ze stwardnieniem rozsianym [34,39,49,54], Podobne zmiany wokół żył wewnątrz-czaszkowych opisano w ostatnich latach w badaniu rezonansu magnetycznego wysokiej rozdzielczości [21,22,37,62]. W 1986 roku na podstawie wnikliwych badań anatomicznych (m.in. poszerzenia struktur kostnych czaszki, przez które przechodzą naczynia żylne) austriacki neurolog Schelling zasugerował, że stwardnienie rozsiane może być wywołane przez nadciśnienie żylne [52].
Przełom w badaniach nad związkiem stwardnienia rozsianego z układem żylnym nastąpił dzięki odkryciom włoskiego flebolo-ga Zamboniego. W 2006 roku opisał on podobieństwa dotyczące metabolizmu żelaza u chorych ze stwardnieniem rozsianym i owrzodzeniami żylnymi goleni [71 ]. Ponadto, w tejże pracy po raz pierwszy opisał patologiczny refluks w żyłach szyjnych wewnętrznych u kilku chorych ze stwardnieniem rozsianym. W ciągu kolejnych trzech lat w kilku pracach Zamboni udowodnił, że zaburzenia przepływu w żyłach drenujących ośrodkowy układ nerwowy u chorych ze stwardnieniem rozsianym są zjawiskiem powszechnym [42,69—72]. Co więcej, niedawno w niewielkiej grupie chorych podjął próbę chirurgicznej korekty refluksu za pomocą plastyki przezskórnej; wyniki tego leczenia są oczekiwane za około dwa lata.
Chociaż zapewne jest zbyt wcześnie na jednoznaczną ocenę tych odkryć i być może jest to kolejna „ślepa uliczka" w badaniach nad stwardnieniem rozsianym, dotychczasowe wyniki badań budzą nadzieję, że zagadka tej choroby ma szansę na ostateczne rozwiązanie.
Anatomia i fizjologia żył mózgowych i kręgowych
W odróżnieniu od układu tętniczego, którego anatomię i fizjologię w zakresie ośrodkowego układu nerwowego dość dobrze poznano już w XIX wieku, układ żylny budził znacznie mniejsze zainteresowanie uczonych i wiele z istotnych aspektów dotyczących krążenia żylnego w obrębie mózgu i rdzenia jest wciąż nieznana.
Układ żył drenujących mózg można podzielić na dwa podstawowe układy:
1. układ powierzchowny, na który składają się przede wszystkim żyły korowe odprowadzające krew do zatok: strzałkowych, bocznej i jamistej; żyły te odprowadzają krew z kory mózgowej i podkorowej warstwy istoty białej;
2. układ głęboki, na który składają się żyły głębokie mózgu (żyły środkowe mózgu i żyła Rosenthala, które łączą się tworząc żyłę wielką mózgu Galena), żyły układu głębokiego wpadają do zatok: bocznej, prostej i esowatej; układ głęboki odprowadza krew z głębszych warstw istoty białej oraz z istoty szarej otaczającej komory mózgowe (m.in. wzgórza i jąder podkorowych).
Pomiędzy obu tymi układami istnieją liczne połączenia. Żyły wewnątrzczaszkowe nie posiadają zastawek, więc krew może przepływać w różnych kierunkach, w zależności od sytuacji hemodynamicznej. Ponieważ objętość jamy czaszkowej jest stała, na przepływ żylny ma też duży wpływ prędkość i objętość napływu krwi od strony tętnic oraz przepływ płynu mózgowo--rdzeniowego między jamą czaszki i kanałem kręgowym [51,61]. Od niedawna wiadomo też, że połączenia między żyłami korowymi i zatoką strzałkową są wyposażone w zwieracze mięśniowe, które być może na zasadzie zastawki Yenturiego regulują przepływ żylny [72]. Nie można też wykluczyć, że podobne zwieracze istnieją w innych żyłach mózgowych. Inne mechanizmy regulujące przepływ przez żyły ośrodkowego układu nerwowego wciąż czekają na odkrycie.
Krew żylna odpływa z jamy czaszkowej przez żyły szyjne wewnętrzne, żyły głębokie szyi oraz przez splot żylny kręgowy. Do niedawna uważano, że podstawową drogą odpływu krwi żylnej są żyły szyjne wewnętrzne. Było to związane z faktem, że badania radiologiczne i ultrasonograficzne wykonywano u osób w pozycji leżącej, kiedy to rzeczywiście większość krwi odpływa przez te żyły. Jednak w pozycji z uniesioną głową, (o czym wiadomo od stosunkowo niedawna) żyły szyjne wewnętrzne u osób zdrowych zapadają się i większość krwi żylnej odpływa przez splot żylny kręgów}', a częściowo także przez żyły głębokie szyi. Żyły szyjne wewnętrzne mogą się jednak otworzyć w pozycji spionizowanej i zapewnić odpływ żylny po zwiększeniu w nich ciśnienia, np. w czasie manewru Valsalvy [10,24, 53]. Krew ze splotu kręgowego, który zapewnia odpływ krwi żylnej nie tylko z rdzenia, ale także z mózgu w pozycji z uniesioną głową, jest drenowana do żył głównych poprzez układ żyły nieparzystej. Żyły szyjne wewnętrzne posiadają zwykle zastawkę zlokalizowaną około 0,5 cm od ujścia do żyły podobojczykowej [ 10]. Także końcowe
odcinki żył kręgowych oraz łuk żyły nieparzystej mogą być wyposażone w zastawki [31,50,67]. Zastawki te mogą pełnić pewną rolę w ograniczaniu wstecznego przepływu krwi w kierunku mózgu.jednak brak wydolnych zastawek u niektórych osób bez problemów neurologicznych wskazuje, że nie są one niezbędne. Dystalne odcinki żył szyjnych wewnętrznych oraz splot kręgowy nie posiadają zastawek i krew w tych żyłach może bez przeszkód przepływać w obu kierunkach. Do czasu odkrycia patologicznych refluksów u chorych ze stwardnieniem rozsianym, wsteczne przepływy w żyłach drenujących mózgowie opisywano tylko u chorych z guzami nowotworowymi uciskającymi żyły w górnym śródpiersiu [5,46].
Zaburzenia przepływu tylnego u chorych ze stwardnieniem rozsianym
W 2006 roku po raz pierwszy opisano patologiczny refluks w żyłach szyjnych wewnętrznych u kilku chorych ze stwardnieniem rozsianym. W kolejnych badaniach opublikowanych w 2007 roku wykazano obecność patologicznych refluksów w obrębie żył wewnątrzczaszkowych u około 50% chorych ze stwardnieniem rozsianym [42,70]. Dalsze badania opublikowane w 2009 roku wykazały, że zmiany patologiczne stwierdzane w badaniu ultraso-nograficznym dotyczą nie tylko żył wewnątrzczaszkowych. Wnikliwa analiza pozwoliła na określenie patologicznych wzorców przepływów żylnych typowych dla chorych ze stwardnieniem rozsianym i niespotykanych u osób zdrowych lub pacjentów z innymi schorzeniami neurologicznymi.
Na podstawie tych badań, Zamboni zaproponował, by badanie dopplerowskie żył drenujących ośrodkowy układ nerwowy wykonywać w dwóch pozycjach: u pacjenta leżącego i siedzącego (w ten sposób ocenia się obie drogi odpływu krwi z mózgu). Należy ocenić pięć parametrów typowych dla stwardnienia rozsianego:
1. obecność patologicznego refluksu w żyłach szyjnych wewnętrznych i/lub żyłach kręgowych (czas trwania wstecznego przepływu >0,88 s);
2. obecność refluksu (czas trwania wstecznego przepływu >0,5 s) w żyłach głębokich mózgu (żyle wielkiej mózgu Galena i żyle Rosenthala);
3. obecność zwężeń w proksymalnych odcinkach żył szyjnych wewnętrznych (stopień zwężenia przynajmniej 50%);
4. brak przepływu w żyłach szyjnych wewnętrznych i/lub żyłach kręgowych;
5. brak zależnej od pozycji zmiany średnicy żył szyjnych wewnętrznych (u osób zdrowych pole przekroju żyły szyjnej wewnętrznej w pożyć ji leżącej zwiększa się 3—5-krotnie w porównaniu z polem przekroju mierzonym w pozycji z uniesioną głową; pole przekroju tej żyły u chorych ze stwardnieniem rozsianym nie zmienia się więcej niż 100%).
Obecność dwóch lub więcej powyższych parametrów przynajmniej w jednej z pozycji (leżąca lub siedząca) jest wysoce znamienna dla stwardnienia rozsianego (czułość: 100%, specyficzność: 100%) [72].
Ponadto, w badaniu flebograficznym próbowano określić, jakie są rzeczywiste przyczyny patologicznego przepływu w żyłach drenujących mózg i rdzeń kręgowy. Okazało się, że u wszystkich chorych występowały zwężenia lub niedrożności żył szyjnych wewnętrznych i/lub żył nieparzystych. Zmianom tym towarzyszył niewielki, lecz znamienny gradient ciśnienia mierzonego w poprzek zwężenia (jednak bez znaczącego nadciśnienia żylnego). Stwierdzono cztery główne typy zwężeń i niedrożności:
— A - zatkanie proksymalnego odcinka żyły nieparzystej + zwężenie jednej z żył szyjnych wewnętrznych;
— B - zatkanie proksymalnego odcinka żyły nieparzystej + obustronne zwężenie żył szyjnych wewnętrznych;
— C - obustronne zwężenie żył szyjnych wewnętrznych bez zmian w układzie żyły nieparzystej;
— D - liczne zwężenia i niedrożności w układzie żyły nieparzystej.
Co ciekawe.poszczególnym odmianom anatomicznym towarzyszył odmienny przebieg kliniczny choroby, co dodatkowo wskazywało, że nie były to przypadkowe wyniki. Należy podkreślić, że opisanych powyżej zwężeń i niedrożności nie stwierdzono w kontrolnej grupie osób bez stwardnienia rozsianego [69].
Potencjalne mechanizmy wyzwalające reakcje autoimmunologianą w przypadku refluksów tylnych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego
Obecnie przypuszcza się, że podstawowym zjawiskiem pato-fizjologicznym związanym z ogniskami stwardnienia rozsianego jest utrata integralności bariery krew-mózg. Wprawdzie nie ma całkowitej pewności co do tego, czy osłabienie tej bariery jest zjawiskiem pierwotnym, czy też wtórnym, jednak szereg badań wskazuje na pierwszą z tych możliwości (przynajmniej, jeśli chodzi o stwardnienie rozsiane u ludzi, a nie jego model zwierzęcy: alergiczne zapalenie mózgu i rdzenia u myszy) [19, 33, 43,59,66]. Jednak przyczyna utraty integralności bariery krew-mózg u chorych ze stwardnieniem rozsianym jest zagadkowa. Szczelność bariery krew-mózg jest zależna przede wszystkim od wyspecjalizowanych złącz komórkowych typu tightjunction pomiędzy komórkami endotelium [27,29,30]. Poziom integralności bariery krew-mózg spada w różnych sytuacjach patologicznych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (np. zakażenia, za-krzepicy lub niedokrwienia) i jest zależny od takich czynników chemicznych jak: poziom jonów wapnia, trombina, eikozanoidy, interleukina-1, interleukina-6, TNF-a i VEGF, które powodują spadek ekspresji niektórych białek budujących złącza typu tight junction (przede wszystkim okludyny i białka ZO-1) [9, 10], Ekspresja białek złącz międzykomórkowych w śródbłonku żył mózgowych, oprócz czynników chemicznych, jest także zależna od charakterystyki przepływu krwi przez naczynie krwionośne. Wysoki poziom sił ścinających (shear forces) towarzyszący fizjologicznemu przepływowi wiąże się z wysoką ekspresją okludyny i ZO-1. Przeciwnie - spadek poziomu sił ścinających (który jest typowy dla refluksu żylnego) prowadzi do zmniejszonej ekspresji tych białek i zwiększonej przepuszczalności bariery krew-mózg [11,12,14,35,36,38,45,56].
Przypuszcza się, że jednym z czynników prowadzących do osłabienia tej bariery jest nadmierna ekspresja cząsteczki adhezyjnej ICAM-1 (interceOular adhesion molecule-1) przez endoteliocyty. ICAM-1 uczestniczy w procesach adhezji leukocytów do śród-błonka naczyniowego i jest niezbędnym elementem w procesie transmigracji komórek układu immunologicznego przez barierę krew-mózg [2—4,9,17,18,25,40,41,48,58]. warunkach fizjologicznych poziom ekspresji ICAM-1 przez endoteliocyty w krążeniu mózgowym jest bardzo niski. U chorych ze stwardnieniem rozsianym obserwuje się zwiększone stężenie rozpuszczalnej formy ICAM-1 w osoczu krwi oraz zwiększoną ekspresję tej cząsteczki adhezyjnej przez endoteliocyty naczyń mózgowych, czemu towarzyszy zwiększona przepuszczalność bariery krew-mózg [15, 16]. Wprawdzie jak dotąd brak jest bezpośrednich naukowych dowodów na to.by przyczyną zwiększonej ekspresji ICAM-1 był spadek poziomu sił ścinających, jednak, uwzględniając wyniki badań nad przepuszczalnością bariery krew-mózg i poziomem ekspresji białek budujących złącza typu tightjunc-tion, jest to bardzo prawdopodobne wytłumaczenie.
Cząsteczka adhezyjna ICAM-1 bierze także udział w innym procesie, który zapewne zapoczątkowuje powstawanie plak stwardnienia rozsianego. Niedawno odkryto, że procesy auto-immunologiczne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego są inicjowane przez komórki dendrytyczne, które powstają z monocytów krwi obwodowej przechodzących przez barierę krew-mózg objętą procesem zapalnym [32]. Niezbędnym elementem tej transformacji jest ekspresja ICAM-1 przez komórki śródblonka mózgowego [2]. Tak więc można podejrzewać, że w przypadku patologicznego przepływu przez żyły drenujące ośrodkowy układ nerwowy, dochodzi do rozszczelnienia bariery krew-mózg [57]. W tych warunkach istnieje możliwość adhezji do
endotelium żył w mózgu i rdzeniu kręgowym monocytów (sub-populacja CD11c+CD14+), które pod wpływem transmigracji przez barierę krew-mózg w warunkach ekspozycji na cytokiny: GM-CSF i TGF-P mogą ulegać transformacji w specyficzne komórki dendrytyczne, które zapoczątkowują reakcję immunologiczną przeciw antygenom osłonek nerwowych (przede wszystkim mielinie) [32].
Inną konsekwencją utraty integralności bariery krew-mózg jest przechodzenie przez nią erytrocytów, które później ulegają rozpadowi i są źródłem złogów żelaza w obrębie tkanki nerwowej [1, 71). Przypuszcza się, że żelazo jest ważnym elementem przyczyniającym się do uszkodzenia tkanki nerwowej w ogniskach stwardnienia rozsianego - nie tylko na skutek generacji toksycznych wolnych rodników, ale także prawdopodobnie na skutek stymulacji limfocytów T (które są podstawowym typem komórek odpowiedzialnych za procesy zapalenia i demieliniza-cji) do proliferacji [55].
Jeśli dalsze badania potwierdzą słuszność powyżej przedstawionym hipotetycznych mechanizmów, leczenie stwardnienia rozsianego powinno być zupełnie odmienne od dotychczas stosowanego. Zamiast farmakoterapii ukierunkowanej na hamowanie kaskady zapalnej (glikokortykosterydy, interferon-fł, glatiramer, mitoksantron i natalizumab) [26,63,68], podstawowym sposobem leczenia - podobnie jak w przypadku owrzodzeń żylnych podudzi - mogłaby być chirurgiczna korekcja zaburzeń przepływu żylnego [57] oraz leki hamujące interakcję endotelium z leukocytami, np. flawonoidy [28,60,64]. Niewątpliwie, jesteśmy świadkami powstania nowego, ekscytującego rozdziału w historii badań nad stwardnieniem rozsianym.
Piśmiennictwo
1. Adams CW (1988) Periyascular iron deposition and other yascular damage in multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2;51:260—265
2. Adamson P, Wilbourn B, Etienne-Manneville S, et al. (2002) Lymphocyte trafficking through thc blood-brain barrier is dependent on endothelial celi heterotrimeric G-protein sigualiug. FASEB J 10;16:1185—1194
3. Alt C, Laschinger M, Engelhardt B (2002) Functional eipression oft the lyinphoid chemokines CCL19 (ELC) and CCL 21 (SLC) at the blood-brain barrier suggests their involvement in G-protein-dependent lymphocyte recruitment into the central nervous system during eiperimentai autoimmune encephalomyelitis. Eur J Immunol 8:32:2133—2144
4. Alter A, Duddy M, Hebert S, et al. (2003) Determinanls of human B celi migration across brain endothelial cells.) Immunol 9;170:4497—}505
5. Baumgartncr RW, Nirkko AC, Miiri RM, Gonner F (1997)
Transoccipital power-based color-coded duplex sonography of cerebral sinuses and veins. Stroke 7:28:1319—1323
6. Bowen MA, Patel DD, Li X et al. (1995) Cloning, mapping, and characterization of Activated Leukocyte-Cell Adhesion Molecule (ALCAM).a CD6 ligand. J Exp Med 6;181:22I3—2220
7. Brooks TA, Hawkins BT, Huber JD, Egleton RD, Davis TP (2005) Chronić inflammatory pain leads to increased blood-brain barrier permeability and tight junction protein alterations. Am J Physiol Heart Circ Physiol 2;289:H738—H743
8. Brown RC, Mark KS, Egleton RD, Huber JD, Burroughs AR, Davis TP (2002) Protection against hypoxia-induced increase in blood-brain barrier permeability: role of tight junction proteins and NFicp B. J Celi Sci 4;116:693—700
9. Cayrol R, Wosik K, Berard JL, et al. (2008) Activated leukocyte celi adhesion molecule promotes leukocyte trafficking into the central nervous system Naturę Immunol 2:9:137—1345
10. Chung CP, Hu HH (2008) Jugular yenous reflux. J Med Ultrasouud 3:16:210—222.
11. Colgan OC, Ferguson G, Collins NT, Murphy RP, Meade G, Cahill PA, Cummins PM (2007) Regulation of bovine brain microvascular endothelial tight junction assembly and barrier function by laminar shear stress. Am J Physiol Heart Circ Physiol 6;292: H3190—H3197
12. Colgan OC, Collins NT, Ferguson G, Murphy RP, Birney YA,
Cahill PA, Cummins PM (2008) Influence of basolateral condition on the regulation of brain microyascular endotheliał tight jimction properties and barrier function. Brain Res 1193:84—92
13. Dawson JW (1916) The histology of if disseminated sclerosis. Trans Roy Soc Edinb 50:517—740
14. DeMaio L, Chang YS, Gardner TW, Tarbell JM.Antonetti DA (2001) Shear stress regulates occluding content and phosphorylation. Am J Physiol Heart Circ Physiol 1;281:H105—H113
15. Dietrich |B (2001) The adhesion molecule 1CAM-1 and its
regulation in relation with ihe blood-brain barrier. J Neuroimmunol l—2;128:58—68
16. Eloyaara I, Ukkonen M, Leppakynnas M, Lehtimaki T, Luomala M, Peltola), Dastidar P (2000) Adhesion molecules in multiple sclerosis, Relation to subtypes of disease and methylprednisolone therapy. Arch Neurol 4;57:546—551
17. Engelhardt B (2006) Molecular mechanisms involved in T celi migration across ihe blood-brain barrier. J Neural Transm 4;113:477—ł85
18. Etienne S.Adamson P.Greenwood J, Strosberg AD, Cazaubon S, Couraud PO (1998) 1CAM-1 signaling pathways associated with Kho actiyation in microvascular brain endothelial cells. J Immunol 10:161:5755—5761
19. Fabis M J, Scott GS, Kcan RB, Koprowski H, Hooper DC (2007) Loss of blood-brain barrier integrity in the spina) cord is common to experimental allergic encephaiomyelitis in knockout mouse models. Proc Natl Acad Sci USA 13;104:5656- 5661
20. Frohman EM, Filippi M, Stuve O, et al. (2005) Characterizing the mechanisms of progression in multiple sclerosis. Evidenc£ and new hypotheses for luture dkections. Arch Neurol 9:62:1345—1356
21. Ge Y, Law M, Herbert J, Grossman RI (2005) Prominent perivenular spaces as a sign of perivascular inflammation in primary demyelination.AJNR Am J Neuroradiol 9;26:2316—2329
22. Ge Y, Zohrabian VM, Grossman RI (2008) Seven-Tesla magnetic resonance imaging: new vision of microvascular abnormalities in multiple sderosis. Arch Neurol 11;65:812—816
23. Gilden DH (2005) Infectious causes of multiple sclerosis Lancet Neurol 3;4:195—202
24. Gisolf J,van Lieshout JJ,van Heusden K.Pott F, Stok W],
Karemaker JM (2004) Human cerebral venous outflow pathway depends on posturę and central venous pressure. J Physiol l;560:317—327
25. Greenwood J, Etienne-Manneville S, Adamsoii P, Couraud PO (2002) Lymphocyte migration into the central neryous system. Implication ol'ICAM-1 signaling at the blood-brain barrier. Vascul Pharmacol 6:38:315—322
26. Hamamura DH, Huynh, PQ, Chan KN (2005) Current and future treatment options in multiple sclerosis. Adv Pharm 3;3:239—252
27. Hawkins BT, Davis TP (2005) The blood-brain barrier/neuroyascular unit in health and disease. Pharmacol Rev 2;57:173—185
28. Hendriks JJ, Alblas I, van der Poi SM, van Tol EA, Dijkstra CD,
de Yries HĘ (2004) Flaronoids influence monocytic GTPase activity and arę protective in experimemal allergic encephalitis. I Exp Med 12:200:1667—1672
29. Huber JD, Campos CR, Mark KS, Davis TP (2006) Alterations in blood-brain barrier ICAM-1 expression and brain microglial actiyation after A-carrageenan-induced inflammatory pain. Am ] Physiol Heart Circ Physiol 2;290:H732—740
30. Huber JD, Hau VS, Borg L, Campos CR, Egleton RD, Dayis TP (2002) Blood-brain barrier tight junctions arę altered during a 72-h exposure to A-carrageenan-induced inflammatory pain. Am ) Physiol Heart Circ Physiol 4;283:H1531—H1537
31. Ichikawa T, Endo J, Koizumi J et al. (2008) Visualization of the azygos arch yalyes on multidetector-row computed tomography. Heart Vessels2;23:118—123
32. Ifergan I, K Air H, Bernard M, et al. (2008) The blood-brain barrier induces differentiation of migrating monocytes intoTh 17-polarizing dendritic celłs. Brain Pt3;131:785—799
33. Kermode AG, Thompson AJ, Tofts P, et al. (1990) Breakdown of the blood-brain barrier precedes symptoms and other MRI signs of new lesions in multiple sclerosis. Brain Pt5;l 13:1477—1489
34. Kerrison JB, Flynn T, Green WR (1994) Retinal pathologic changes in multiple sclerosis. Retina 5;14:445—451
35. Ki izanac-Bengez L, Hossain M, Fazio V, Mayberg M, Janigro D (2006) Loss of flow induces leukocyte-mediated MMP/TIMP imbalance in dynamie in vitro blood-brain barrier model: role of pro-inflammatory cytokines.Am) Physiol Celi Physiol 4;291:C740—C749
36. Krizanac-Bengez L, Mayberg MR, Cunningham E, Hossain M, Ponnampalam S.Parkinson FE, Janigro D (2006) Loss of shear stress induces leukocyte-mediated cytokine release and blood-brain barrier failure in dynamie in vitro blood-brain barrier model. J Celi Physiol 1:206:68—77
37. Law M, Saindane AM, Babb JS, Johnson G, Mannon L), Herbert J, Grossman RI (2004) Microyascular abnormality in relapsing-remitting multiple sclerosis: perfusion MR imaging findings in normal-uppearing white matter. Radiology 3;231:645—652
38. Li S.Chen BP.Azuma N et al. (1999) Distinct roles for the smali GTPases Cdc42 and Rho in endothelial responses to sheai stress. J Glin Inyest 8:103:1141—1150
39. Lightman S, McDonald WI, Bird AC, Francis DA, Hoskins A,
Batcholer JR, Halliday AM (1987) Retiiial venous sheathing in optic ncuritis. Its signiticance for the pathogenesis of multiplc sclerosis. Brain2;110:405—414
40. Lyck R, Reiss Y, Gerwin N, Greenwood J, Adamson P, Engelhardt B (2003) T-cell interaction with ICAM-l/ICAM-2 doublc-deficient brain endothelium in vitro: the cytoplasmic taił of endothelial ICAM-l is necessary for transendothelial migration ofT cells.Blood 10;102:3675—3683
41. Mań S, Ubogu EE, Williams KA, Tucky B, Callahan MK,
Ransohoff RM (2008) Human brain microvascular endothelial cells and umbilical vein endothelial cells differentially facilitate leukocyte recruitment and utilize chemokines for T celi migration. Glin Dev Immunol 2008:384982
42. Menegatti E, Zamboni P (2008) Doppler haemodynamics of cerebral venous return. Curr Neurovasc Res 4;5:259—264
43. Minagar A,Alexandcr JS (2003) Blood-brain barrier disruption in multiple sderosis. Multiple Sclerosis 6;9:540—549
44. Murray J (2002) Infection as a cause of multiple sclerosis. Theories abound because no one knows the answers yet. BMJ 7373:325:1128.
45. Pearson JD (2006) Tightening the barrier. Mechanical forces and the control of endothelial permeability. Arterioscler Thromb Vasc Biol 1;26:10—11
46. Peart RA, Driedger AA (1975) Effect of obstructed mediastinal venous return on dynamie brain błood flow studies: case report. J Nuci Med 7;16:622—625
47. Peschen M, Lahaye T, Henuig B, Weyl A, Simon JC, Vanscheidt W (1999) Expression of the adhesion molecules ICAM-l, VCAM-1, LFA-1 and VLA-4 in the skin is modulated in progressing stages ot chronić venous insufficiency. Acta Derm Yenereol 1:79:27—32
48. Prat A, Biernacki K, Lavoie JF, Poirier J, Duquette P, Antel JP
(2002) Migration of multiple sclerosis lymphocytes through brain endothelium. Arch Neurol 3:59:391—397
49. Rucker CW (1947) Relinopathy of multipłe sclerosis. Trans Am Ophthalmol Soc 45: 564--570
50. Scapinelli R (2000) Antireflux mechanisms in veins draining the upper territory of the vertebral column and spinał cord in mań. Clin Anat 6;13:410—«15
51. Schaller B (2004) Physiology of cerebral venous blood flow: from experimental data in animals to normal function in humans. Brain Res Rev 3;46:243—260
52. Schelling F (1986) Damaging venous reflux into the skuli or spine: relevanceto multiple sclerosis. Med Hypothes2;21:141—148
53. Schreiber SJ.Lurtzing F, GStze R, Doepp F, Klingebiel R,Valdueza )M
(2003) Extrajugular pathways of human cerebral venous blood drainage assessed by duplei ultrasound. J Appl Physiol 5;94:1802—1805
54. Sepulcre J, Murie-Fernandez M, Salinas-Alaman A, Garcia-Layana A, Bejarano B, Yilloslada P (2007) Diagnostic accuracy of retinal abnormalities in predicting disease activity in MS. Neurology 18:68:1488—1494
55. Sinika M, Rybak Z (2008) Hypothetical molecular mechanisras by which local iron overload facilitates the development of venous leg ulcers and multiple sclerosis lesions. Med Hypothes 2;71:293—297
56. Simka M (2008) Evidence against the role for dural arterioyenous fistulas in the pathogenesis of multiple sclerosis. Med Hypothes 4;71:619
57. Simka M (2008) Chronić cerebrospinal venous insufficiency: a potential weakening factor of the blood-brain barrier. E-letter: J Neurol Neurosurg Psychiatry Online, 29 Dec 2008. (http://jnnp.bmj. com/cgi/eletters/jnnp.2008.157164vl#4236)
58. Sobel RA, Mitchełl ME.Fondren G (1990) Intercellular adhesion moiecule-1 (ICAM-l) in cellular immune reactions in the human central neryous system. Am J Pathol 6:136:1309—1316
59. Soon D, Tozer D], Altmann DR, Tofts PS, Miller DH (2007)
Quantification of subtie blood-brain barrier disruption in non-enhancing lesions in multiple sclerosis: a study of disease and lesion subtypes. Multiple Sclerosis 7; 13:884—894
60. Sternberg Z, Chadha K, Lieberman A, et al. (2008) Cjuercetin and interferon-j? modulate immune response(s) in peripheral blood mononudear cells isolated from multiple sclerosis patients. J Neuroimmunol 1:205:142—147
61. Stolz E,Kaps M.Kern A.Babacan SS, Dorndorf W (1999) Transcranial color-coded duplex sonography of intracranial yeins and sinuses in adults reference; data from 130 rolumeers. Stroke 5;30:I070—1075
62. Tan IŁ, van Schijndel RA, Pouwels PJ, van Walderveen MA,
Reichenbach )R, Manoliu RA, Barkhof F (2000) MR venography ot' multiple sclerosis, A)NR Am J Neuroradiol 6;21:1039—1042
63. Trojano M, Defazio G, Avolio C, Paolicelli D, Giuliani F, Giorelli M, Livrea P (2000) Effects of rlFN-bcta-lb on serum circulating ICAM-1 in relapsing remiUing multiple sclerosis and on the membrane-bound ICAM-1 expression on brain microvascular endothelial celis. J Neurovirol 6(Supl. 2):S47—S51
64. Verbeek R, van Tol EA, van Noort JM (2005) Orał flavonoids delay recoyery from experimental autoimmune encephatomyeiitis in SJL mice. Biochem Pharmacol 2;70: 220—228
65. Yignes JR, Dagain A, Guerin J, Liguoro D (2007) A hypothesis of cerebral venous system regulation based on a study of the junction between the cortical bridging veins and the superior sagittal sinus. JNeurosurg6;107:1205—1210
66. de Yries HĘ, Kuiper J, de Boer AG, van Berkei TJC, Brimer DD (1997) The blood-brain barrier in neuroinflammatory diseases. Pharmacol Rev2;49:143—155
67. Yeh BM, Coakley FV, Sanchez HC, Wilson MW, Reddy GP, Gotway MB (2004) Azygos arch valves: prevalence and appearauce at contrast-enhanced'c,T. Radiology 1;230:111—115
68. Yong VW (2002) Differential mechanisms of action of interferon-)) and glatiramer acetate in MS. Neurology 6;59:802—808
69. Zamboni P, Galeotti R, Menegatti E, et al. (2008) Chronić cerebrospinal venous insufficiency in patients with multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry (Epub ahead of print) doi: 10.11 J6/jnnp.2008.157164
70. Zamboni P, Menegatti E, Bartolomei l, Galeotti R, Malagoni AM, Tacconi G, Salvi F (2007) Intracranial venous haemodynamics in multiple sclerosis. Curr Neurovasc Res 4:4:252—258
71. Zamboni P (2006) The big idea: iron-dependent inflammation in yenous disease and proposed parallels in multiple sclerosis. J Roy Soc Med l 1;99:589—-593
72. P Zamboni, E Menegatti, R Galeotti, AM Malagoni, G Tacconi, S
Dall'Ara, l Bartolomei, F Salvi (2008) The value of cerebral Doppler venous haemodynamics in the assessment of multiple sclerosis. J Neurol Sci (Epub ahead of print) doi:10.1016/j.jns.2008.11.027
Marian Simka
Zaczerpnięto ze strony www. i czasopisma „PRZEGLĄD FLEBOLOGICZNY”
Content: Volume 17, Issue 1, 2009
|
